Uitgesproken, toekomstgericht en verbindend
Een oude boerderij, omringd door boomgaard en tuin, is laboratorium, werkplaats, museum en ontmoetingsruimte in één. De vloer van het bijgebouw bestaat uit oude tafelbladen van bewoners uit de Waalsprong, het plafond van de voormalige badkamer is door een kunstenaar beschilderd en de gordijnen zijn van vintage wollen dekens gemaakt. Dat is de creatieve sfeer die kenmerkend is voor Fabrikaat, een initiatief voor placemaking projecten door kunst en ontwerp. Het verhaal van eigenaar en bedenker Katerien ter Meulen is zeer aansprekend.
Fabrikaat is begonnen in het Honig-complex in Nijmegen maar heeft in 2017 aan de Oosterhoutsedijk in Lent een veel spannendere plek gevonden. Katerien: ‘In dit gebied gaat de komende jaren zo veel gebeuren. Om er achter te komen op wat voor een plek we zitten, hebben we kunstenaars, ontwerpers en studenten van kunstacademie Artez uitgenodigd om de omgeving te verkennen en om de zachte en harde eigenschappen van het gebied in kaart te brengen. Op basis van deze brede inventarisatie is in 2018 besloten onze focus op klei te leggen.’
Verdwijnende kleigrond
‘De rivier de Waal heeft een grote invloed gehad op de cultuur en het landschap in de Waalsprong. De omgeving kent een rijk verleden gebaseerd op klei; van de ijzertijd tot en met de baksteenindustrie’ vertelt Katerien verder. ‘Doordat er nu zoveel wordt gebouwd in het gebied raakt de klei steeds minder zichtbaar. Letterlijk hè, want tijdens het bouwrijp maken, wordt de klei opgehoogd met een laag zand. En vroeger was dit gebied rijk aan steenfabrieken. Die zijn vrijwel geheel uit het landschap van Nijmegen verdwenen. Het contact met de grond en dus met de geschiedenis en de cultuur dreigt daardoor te verdwijnen. Zo denkend, is ons concept TERRA_TORY ontstaan: we stellen rivierklei, die door de gebiedsontwikkelingen in de Waalsprong steeds minder zichtbaar wordt, in een nieuw daglicht. Zo creëren we nieuwe verhalen van de grond waarop we leven.’
Katerien: ‘Inmiddels hebben we klei van 21 plekken in Nijmegen-Noord verzameld. Elke klei is geanalyseerd op specifieke eigenschappen; zoals kleur, krimpgedrag en poreusheid. Op basis van deze kennis hebben we ontwerpers en keramisten (uit binnen- en buitenland) uitgenodigd om voort te borduren op dit onderzoek en nieuwe producten te realiseren. Fabrikaat heeft zelf ook servies gemaakt, waarbij door het aanbrengen van kleinummers te achterhalen is van welke wijk deze afkomstig is. Voor het glazuur maken we veelal gebruik van een lokale afvalstof, afkomstig uit secundaire reststroom van afvalcentrale in Weurt.’
Nieuwe kijk op de toekomst
‘We hopen mensen met onze projecten te inspireren om met andere ogen naar deze veranderende omgeving te kijken, zowel naar de geschiedenis van deze plek als gericht op de toekomst. We hopen hier een zinvolle bijdrage aan te leveren,’ zegt Katerien.
‘Volgend jaar gaan we verhuizen naar het pand hiernaast, aan de Zaligestraat. We blijven zoeken naar nieuwe toepassingen en ontwerp van de rivierklei. Bijvoorbeeld door te experimenteren met een 3D printer. Als het ons lukt om 3D te printen met rivierklei ontstaan tal van nieuwe mogelijkheden om tot nieuw ontwerp en gebruik te komen van deze grondstof. Ook werken we nauw samen met archeologen die werkzaam zijn in Nijmegen-Noord; we hopen door ons proefondervindelijk onderzoek te combineren met wetenschappelijk onderzoek tot nieuwe inzichten te komen over de archeologie in dit gebied.’
Tot slot vertelt Katerien over de horeca die ze aan de Zaligestraat gaan toevoegen. ‘Door de koppeling met horeca kunnen mensen de rivierklei op een nieuwe manier beleven en het experiment op de voet volgen. In dit gebied komen veel recreanten. We willen hen een afhaallunch bieden op wegwerpborden gemaakt van de rivierklei. De borden kunnen ze na afloop in de rivier gooien’.